به گزارش پایگاه فرهنگی و اطلاع رسانی تفحص شهدا ، دکتر محمد میرزائی" طراح معماری یادمان شهدای گمنام دانشگاه جامع امام حسین(ع) " با خبرنگار کمیته جستجوی مفقودین در مورد بنای مونومان شهدای گمنام و مفقودالاثر در دانشگاه امام حسین (ع) که در اردیبهشت ماه سال 1395 آغاز گردید و در دهه فاطمیه اسفند ماه 1395 پیکر مطهر دو شهید والامقام در بستر مقدس این یادمان شهدا، با مراسم با شکوهی به خاک آرمیدند مصاحبه ای انجام داد. به این منظور نشستی با طراح معماری یادمان، جناب آقای دکتر محمد میرزائی داشتیم تا در این گفتگو از چگونگی طرح این محیط و فضای آسمانی، صحبتهایی را از زبان ایشان بشنویم:
آنچه طراحی شد مطابق با انتظارِ مدیران دانشگاه، اتوپیای و خوانش من، به منظور تجلیل از مقام بالا شهدای دفاع مقدس و یادآور جانفشانی، با نگاهی مذهبی-حماسی برای یک محیط و فضایِ تحولی نگر « آرمان دانشگاه » بود. با این توصیف؛ مکانی مناسب در کنار مسجدِ دانشگاه پیشنهاد گردید تا راز جاودانگی و ماندگاری که در فرهنگ « عند ربهم یرزقون » است، تلالو و فروزش نماید و باورهای شهدا و شتافتن به جوار حق، با معماری ای نمادین و عناصر نمادگرا، فضاسازی شود. لذا با این نیت که هر اثری برای رضایت خداوند باشد با تبدیلِ پندار به پدیدارها، آن اثر ماندگار می ماند. این یادمان، در مسیر ساخت مدینه ی فاضله، حال و گذشته مان را به آینده می نمایاند.
•منظورتان از انتظارات از یک بنای معماری که جنبه ی مذهبی-حماسی پیدا میکند چیست؟
طرح معماریای که سرشار از معنویت و حکایت از عرفان، احکام و عقاید باشد. فکر و ذکرها را با محوریت الهی و آسمانی پیوند دهد. چون معمار حقیقی و منبع نور و روشنایی، ذات احدیت است پس طراحی یادمان، برگرفته از این مکتب و نحله فکری است. ایده پردازی در فرآیند طراحی یادمان؛ هنری شهودی، احساسی و معنایی است که از وادی حیرت و مفهوم عبور و به مصداق می رسد که به وسیله پوسته های معماری و ابعاد معمارانه ی ذهن طراح، در ادراک مخاطب، تجلی میکند. آفرینشی از احساسات و جلوه گر ساختن در فرم محسوسات، تا اثری نوظهور، در ظاهر پدید آید. باطن طرح نیز، برای حظ معنوی، لذت نیایش و درس آموختهای از ایثار است که تأکیدی بر آرمانها دارد که منطق زندگی روزمره را درهم بشکند و از مرزهای ذهنی عبور کند و جایگاه رخداد و درک اعجاز شود.
• گمنام در پسوند یادمان شهدا چه بار ارزشی نسبت به یادمان سرباز و مونومانِ جنگ در دیگر کشورها دارد؟
گمنامی و گمنام بودن در سیره، روش و منش اسلامی از فضیلت والا و خاصی برخوردار است. و این گونه نشانه ها، پر از انرژی و اثر روحی و دارای نفوذی جبری و مقاومت ناپذیر در ادراکِ مخاطب می شود و نشانگر یک آرمان و اندیشه و چگونگی مقاومت است.
یادمان نماد تحلیلی و نوعی شبیه ساختن صورت ذهن است این نمادگرایی، یک روند آگاهانه به تنهایی نیست بلکه برعکس از راه مکاشفه و شهود از دل ناخودآگاه و خودآگاه پدیدار می شود که خود واقعیتی از تبیین میان « ظاهر و باطن »، « جسم و حس » و« صورت و معناست » که هریک نمود دیگری است.
• در طرح و ساخت اینگونه ابنیه آیا به شرایط زمان و مکان توجه شده است؟
این فرم و کالبد، فضایی است که جای پای تاریخ یک ملت غیور، شجاع و از جان گذشته است و به تنهایی برای شهدا نیست، آن بزرگواران پاداش اصلی شان را از خداوند دریافت می کنند. بنابراین زنده نگه داشتن یاد و الگوسازی از شخصیت، سیره و حماسه ایثارگرانه ی آنها، بخشی از وظایف ما نسبت به شهید و نیاز ما برای الگوگیری در رفتار پیشرو است.
•آیا آیندگان همان نگاه که امروز به یادمان شهدا داریم در آینده دارند؟
هر اثر معماریِ یادمانی را، به طور اخص از پنج منظر یا زاویه ی می توان نگاه کرد. و با رویکرد زمانی و ساخت گرایانه بازخوانی، بازاندیشی و بازنمایی می شود. (نخست؛ از منظر جغرافیا و اقلیم شناسی- دوم؛ از منظر جهان شناختی و جهانبینی- سوم؛ از منظر انسان شناختی- چهارم؛ از منظر معرفت شناختی- پنجم؛ از منظر هنر و زیباشناختی). از این روی، نقش خاطره انگیزی و هویت ساز بنای یادبود، این قابلیت را دارد که در معرفی نحوه ی بودنِ ارزشها، باورها، خود را با ساحت انتزاعی- معنوی و معنایی صورت هنر، در هر عصری پایدار و در متن جامعه قرار دهد.
•نقش یادمان شهدا در پیوند با نسل ها را چگونه تعریف می کنید؟
یادمان نقش یادآوری، پاسداشت و استمرار بخشی از تاریخ پرافتخار مردم است و در قالب یک اثر هنری، مفاهیمی مرتبط به جنگ تحمیلی را بیان می کند که بار حماسی-اعتقادی در نزد مخاطب ایجاد می کند. حس تعلق فضایی به سرزمین و مفهوم وطن را تقویت می کند که نقشی متصل دهنده است. لذا بنای یادمان متناظر با جنبه های حماسی و ارزشهای ملی- اسلامی است که با بیان مجازی، تمثیلی و استعارهای، حس مکان را القا می کند.
•معماری یادمان شهدا به صورت مستقیم و غیرمستقیم دارای چه ذهنیتی در عینیت خود دارد؟
سیمای المانها، مهمترین مسئله در فضایی است که میخواهد حس تعلق خاطر را به وجود آورد و به صورت مستقیم با روح مخاطب ارتباط برقرار کند و در این میان، اهمیت طرح به عنوان یکی از مهمترین آثار هنری انقلاب اسلامی، بنایی مونومنتال است که سلسله مراتب اشراق و حکمت ایده پردازانه و نگاره ها را طی میکند و با برخورداری از ادراک، احساس و هیجان، تأثیراتی غالب بر تصویرِ ذهنی مخاطب خاص دارد که باعث خاطره مندی او می شود.
• ادراک ذهنی مخاطب خاص را، چگونه به برداشتی همسان با فکر و اندیشه تان در تعریف مسئله تبدیل کردید؟
یادمان شهدا به صورت قرارگاه و پاتوقی طراحی شد که دعوت شنوندگان به آن، با هر بار رجوع مجدد و مکرر، برای شان ارزشمند جلوه کند و بارِ ارزشی داشته و با حس تعلق فضایی به نماد مقتدرانه ترین، مکتبی ترین و مردمی ترین دفاع پیوندی احساسی با شاخص های مکانی برقرار نماید و این رابطه ی مستحکم و پرمعنا و ابعاد هوشمندی (ادراکی، شناختی و احساسی) به القای روحیه خاص و تقویت روحیه مخاطب، منجر شود.
•از نمادها و نشانه ها با چه روزنه دیدی نسبت به مقبره مطهر شهدا بهره بردید؟
به نمادگرایی به این منظور توجه شد که استفاده از آنها به عنوان وسیله ای جهت انتقال معنا و مفاهیم تجریدی است. همچون فلش، تابلو و برندی است که ناظر را به سمت وحدانیت و رضایت حق، راهنمایی می کند لذا یادمان شهدا، در زمان خود چنان واقعیتی زنده، فعال بر صحنه ی تاریخ حضور دارد و با ایفا نقش خود، بر شانه هنری اش می درخشد. یادمان گرایی یکی از مؤثرترین بوطیقای معماری به شمار می رود و معماری یادمانی نوعی از معماری است که آن را اوج طراحی دانسته اند و دارای « پایداری، اثرگذاری و کارایی » و آرزویش، بهره وری اجتماعی است.
•یادمان شهدا تداعی کننده چه خاطراتی از فرهنگ و ملت ایران است؟
یادمان شهدای گمنام، ضمن اینکه مکانی مقدس و مطهر و در شان شهدا است. به منظور بیانِ بخشی از خاطرات مشترکِ جامعه، در هشت سال دفاع مقدس می باشد. تداعی کننده خاطرات نوستالژیک ملی و ارزش های مقاومت، ایثار و شهادت جامعه اسلامی، که به طور معمول در رابطه با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، احساسات مشترک از یک مفهوم است که با گنجاندن معانی ضمنی، در قالب کالبد مادی یادمان، میسر گردیده است. پیوند متداعی میان این دو وجه معنایی و کالبدی، نشانه و نماد ملی- اسلامی مردم ایران است.
•نوآوری و طرحی جدید را چگونه در طرح یادمان شهدای گمنام دانشگاه به وجود آوردید؟
معمولا استفاده از قالب هایی که بتوان اماکن مذهبی را امروزی تر نمود با اینرسی روبرو می شود چون ناظرین ما، انتظار دارند از فرم ها و ریخت هایی استفاده شود که به نظرشان مختص بناهای مذهبی است و انتظارشان در ابنیه مذهبی جدید، استفاده از جداره های سنتی و سمبل شده؛ مثل گنبد و قوس و کتیبه و مقرنس و... است. با تمام این مسائل در طرح، از تکنیک ها و طرح های مفهومی جدید، استفاده شده است و در کنار آن به طور سمبلیک، از نشانه های سنتی استفاده شده است و ایده های با پارادایم معاصر در اندیشه معماری سنتی، خلق گردیده شد.
• یادمان شهدای دانشگاه از جنبه ی اجتماعی-سازمانی، دارای چه اهداف است؟
- مکانی برای تجدید میثاق با شهدا و ایجاد فضایی تعاملی با مخاطب - گسترش زمانی فرهنگ مقاومت، ایثار و شهادت - الگوسازی شهدا برای نسل حال و آینده - شکوه جایگاه رفیع جهاد و مقام شهید - هویت بخشی و مزین شدن دانشگاه به نام شهدا و ایجاد حس تقدس مکان - یادمان شهدا، پیوند با مسجد دانشگاه با ایده ی گذار و مسیر رسیدن به عروج از راه عبادت، فرهنگ انتظار، فرهنگ عاشورا و فرهنگ غدیر.
•خصوصیات عناصر و فضای معماری یادمان شهدای دانشگاه برگرفته از چه مفاهیمی است؟
- استفاده از ترجمان مادی در جهت سلسله مراتب و گذار از حالتی به حالت دیگر- میل به صعود - حرکت از عالم مادی به عالم معنا و از کثرت به وحدت پیمودن مراتب تعالی - نگاه به بالا و وحدانیت– پویایی و عدم سکون - احساس غرور -عروج، صلابت و استضائه نور -ایجاد المانی دائمی و ماندگار برای حس تعلق به مکان -پاتوق نیایش، آیینها و نکوداشت ها –تجلی و نمود نشانه های ارزشی و معنوی در فرم و عملکرد - عنصری نقش آفرین و هویت بخش -ایجادکننده ی نشانه با ایجاد حس خاطره انگیزی -هم خوانی با شاخصه ها و الگوهای معماری ایرانی اسلامی با ترکیبی نو، خلاقانه، ابداعی و معاصر سازی معماری سنتی مذهبی -رعایت اصول ماندگاری و پایداری (زیبایی، تناسب، ترکیب، نظم، قرینگی و هماهنگی و...) -منحصر به فرد و غیرتکراری و دارای تداوم و پایدار -خلاقیت و نوآوری در بازی هندسی اشکال و احجام یادمان -بهره گیری از ایده های نو در ترکیب فرم ها و جداره ها -طرحی مشابه با چهار طاقی اماکن مقدس قالب المان های بصری -تلفیق بصری و کالبد یادمان شهدا با مسجد دانشگاه با استفاده از ویژگی های تعادل و وحدت بصری
• عناصر معماری یادمان شهدای دانشگاه، شامل چه ویژگیهایی است؟
- گنبد به عنوان عالی ترین و شاخص ترین فرم معماری ایرانی-اسلامی، دارای مفاهیم نمادین بصری و احساسی و نماد آسمانی شدن شهدا
- هشتی زیر گنبد خانه که به صورت معلق بدون ستون های متعارف، برای نمایش اقتدار در حال صعود، عروج و پرواز شهدا و نشان از 8 سال دفاع مقدس.
- مکعب چهارضلعی ایجاد شده توسط چهار ستون از بستر یادمان، نماد زمین و عالم کثرت.
- شکل طاق نما با قوس سبز و ایوان مسقف روی گنبد، جهت دعوت به زیارت، نماد محراب و مقام اتصال کثرت به وحدت، حریم دنیا و آزاد شدن به وسیله ی آن و نشانی از لوگوی دانشگاه.
- استفاده از متریال سبز در ستون ها و آرک ها، نشان از استواری عقیده و پیروی از سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و فرهنگ عاشورا، غدیر و انتظار.
- سیر گذار از چهارده پله تا رسیدن به مرتبهی بارگاه شهدا مفهوم قرارگیری در مسیر و توسل به چهارده معصوم(ع)
- گنبد خانه و هشتی پوششی به عنوان سقف مقبره مطهر شهدا، سقفی متعارف مشابه بارگاه آرامگاه صالحین
- جداره های بین پایه های سنگی با استفاده از شبکه های فخر مدین و شناشیل، تداعی کننده ی ضریح در اماکن زیارتی- عبادی
- با استقرار پله ها و پاگردها، فرایند سلسله مراتب، مکث، تأمل و تذکر تأکید بر قرارگیری در راه شهدا
- صفه بارگاه شهدا به عنوان دعوت کننده و جلوخان در مراسم و تشریفات رسمی برای احترام به مقام شهید
- محوطه اطراف سکوها تأمین کننده حداقل 750 نفر برای شرکت در مراسم مذهبی و ملی